Bier

Koffie en wijn maar hoe zit het met Goethe en bier drinken? Goethe dronk graag maar bier dronk hij voornamelijk in zijn jonge jaren. Vooral in zijn studententijd in Leipzig hief hij volgaarne de pul in Auerbachs Keller.
In Goethes werken komt bier niet veel ter sprake. Prachtig voorbeeld waar bier wel in voorkomt is in een vers (vs 830) uit de Faust:

"Een koppig bier, een pittige tabak,
Een opgemaakte meid, dat zet me op mijn gemak..."
 
In Goethes verdichting en waarheid schrijft Goethe dat het zware Merseburger bier zijn brein verduisterde en hem ziek maakte. Of dat het het bier was of liefdesverdriet waar hij ziek van werd (Goethe werd hopeloos verliefd op Kätchen Schönkopf, de dochter van een herbergier, over Goethe en vrouwen zal ik nog veel moeten schrijven), na zijn studententijd drinkt Goethe nauwelijks meer bier. 
Het neemt niet weg dat Duitsers Goethe graag als bierdrinker zien zoals te zien is aan de bierpul die ik in Ilmenau kocht waar Goethe op siert inclusief het gedicht Ein Gleiches .

Hoe zag Goethe eruit? (7) Als paardenredder

Wellicht is de meest idiote tekening die van Goethe tijdens zijn leven (na zijn dood zijn er duizenden gemaakt die Goethe laten zien van Olympische god tot stripfiguur) gemaakt is ook van Tischbein. De aquarel laat Goethe in Italië zien die druk doende is een paard te redden dat in het water beland is. De Italianen om hem heen slaan hun blik naar de hemel en jammeren alleen om het paard zonder ook maar iets te doen, terwijl Goethe met man en macht aan de teugels trekt om het dier te redden. In het bootje wordt druk gebeden. Op de achtergrond lijkt zelfs het witte paard mee te bidden. Helaas is het onbekend waarom Tischbein deze aquarel rond 1786/1787 maakte. Het aardige is dat Goethe dezelfde vreemde kleren draagt als hij aan heeft op Tischbeins beroemde schilderij "Goethe in der Campagna" dat hij in dezelfde periode schilderde: de maffe hoed en dat gelige stuk gordijn.

Hoe zag Goethe er uit (6) Nog twee maskers

Maar hoe zit het met de twee resterende maskers van Goethe? Heeft Goethe twee keer muisstil gelegen om een afgietsel van zijn gezicht te maken? Ook hier is ruim anderhalve eeuw meters over geschreven. Het betreft een masker dat in 1816 door de beeldhouwer Schadow gemaakt zou zijn en een masker dat in oktober 1807 door beeldhouwer Weisser uit Weimar verwaardigd is.
Schadow laat zich in zijn dagboeken overtuigend uit over het masker dat hij maakte.
Pas in 2008 is er eindelijk uitsluitsel. De Duitse kranten berichtten: Der Streit ist vorbei! Het masker dat Weisser  maakte is de enige echte. Physiognomie-expert professor Michael Hertl onderzocht de maskers met behulp van een CT-scan en een speciaal computerprogramma dat eigenlijk dient voor het opsporen van tumoren.
Het masker van Schadow blijkt een kopie te zijn van die van Weisser. De buste die Weisser maakte en zijn masker geven het beste beeld hoe de dan 58 jarige Goethe eruit zag.
Opmerkelijk vond professor Hertl dat, naast zijn hoge voorhoofd, Goethe net als vele andere mensen een licht asymmetrisch hoofd had: zijn linker oogkas was iets groter dan zijn rechter. 
En met het echte masker is nog iets opgelost: had Goethe nu een gaaf gezicht of niet? Het masker laat duidelijk een pokdalige huid zien...

Hoe zag Goethe eruit? (5) Zijn dodenmasker

Een ander opmerkelijk verhaal over het uiterlijk van Goethe is die van de drie maskers.
Het bekendste masker is het dodenmasker van Goethe, een afdruk van zijn gezicht dat kort na Goethes overlijden gemaakt zou zijn. Het dodenmasker zou zijn opgestuurd naar Thomas Carlyle, een invloedrijke Schotse schrijver en satiricus met wie Goethe een brievenwisseling had.
Carlyle beschrijft in zijn brieven dat hij Goethes dodenmasker kreeg. Op basis van deze brieven is men in de hele Engelse literatuur over Goethe er anderhalve eeuw vanuit gegaan dat het om een dodenmasker zou gaan. Ook nu nog kan men in de literatuur en op internet overal het dodenmasker terugvinden. Het masker zou op duistere wijze verdwenen zijn en weer teruggevonden in de loop der eeuwen.
Of het echt een dodenmasker is? Dat is het niet. Het is een kopie van een masker dat begin 19e eeuw gemaakt is toen Goethe nog springlevend was. Maar het houdt de gemoederen al tijden bezig en nog steeds: nog in juni 2012 is er door de universiteit van Edinburgh een uitgebreid artikel verschenen waarin de resultaten beschreven worden van een diepgaand onderzoek naar het zogenaamde dodenmasker! Ook in dit artikel blijkt dat Carlyle het bij het verkeerde eind had. In de collectiecatalogus (http://images.is.ed.ac.uk/luna/servlet/detail/UoEgal~5~5~78291~105992:Goethe-Death-Mask,-Front) op de site van de universiteit van Edinbrugh is het masker te zien. Het masker wordt daar nog steeds 'Goehte Death mask' genoemd.... 

Hoe zag Goethe er uit? (4)

Een van de leukste tekeningen waar Goethe op prijkt is die van Tischbein die Goethe overvallen lijkt te hebben bij een bezoek op zijn kamer. Goethe, die naar Italië is gevlucht voor het hofleven in Weimar, is op dat moment in Rome. Wat meteen opvalt is het tweepersoons bed midden in de kamer terwijl hij toch alleen vertrokken was. Verwoed tracht hij een kussen van het bed te halen en roept: dat vervloekte tweede kussen! Blijkbaar is hij ietwat gegeneerd voor het feit dat hij niet alleen sliep in zijn vertrek.
Ook in Rome blijkt Goethe een liefje gehad te hebben (over Goethe en vrouwen zal ik nog veel moeten schrijven.) Goethe noemt haar in zijn Römische Elegien Faustine. Of ze werkelijk die naam heeft gehad valt te betwijfelen. Daar is diepgaand onderzoek naar gedaan. Er woonde wel een Faustine in Rome maar die kan Goethe nooit ontmoet hebben.
In een fascimile van Goethes Elegien vond ik bijvoorbeeld een doorhaling. In eerste instantie stond er in Elegie 'mein Mädchen', wat goethe later wijzigt in Faustine.
Maar wel of geen meisje dat Faustine heette, wat ik zo bijzonder vind van de tekening van Tischbein is dat het een tekening van een alledaagse Goethe is, niet in vol ornaat, maar in z'n vrijetijdskleding en op z'n slippers. En tussen al z'n rommel die hij verzamelde in Italië.

Hoe zag Goethe er uit? (3)

Het is niet de eerste keer dat Goethes kist het Furstengruft verlaat. Ook in 1944 wordt Goethes kist uit het Furstengruft gehaald maar dan om een heel andere reden. Het graf komt in gevaar door de felle Engelse en Amerikaanse bombardementen en terwijl tienduizenden de dood vinden door de fosforbommen en miljoenen soldaten afgeslacht worden aan het oostfront, is men als de dood dat de botten van Goethe ook maar iets overkomt. Gouwleider Fritz Sauckel besluit de kisten van Goethe en Schiller veilig te stellen in de bunkers bij Jena. Daar worden de kisten veilig bewaard door een arts. Ik weet niet of wij als Nederlanders het in ons hoofd zouden halen bij een oorlog de urn van Hermans en de kist van Reve veilig te stellen in een Limburgse mijn.
In de zomer van 1945 worden onder Amerikaans toezicht de kisten van Goethe en Schiller teruggebracht naar het Furstengruft. Tijdens de terugkeer uit de bunker is het slot van Goethes kist met geweld opengebroken. Waren de Amerikanen ook nieuwsgierig naar Goethes botten? Het zal een raadsel blijven.
Het lijkt erop dat gedurende de DDR-tijd de kisten van Goethe en Schiller meermalen open gegaan zijn. Bekend is in ieder geval dat in de jaren 60 de Russische patholoog en expert in reconstructie van lichaamsvormen Michail Gerassimow de kist van Schiller geopend heeft en aan de hand van het gebeente het vermoedelijke uiterlijk van Schiller nagebootst heeft. Vermoedelijk, want of het echt de botten van Schiller zelf zijn? En de schedel van Goethe? Er schijnen er minimaal twee te zijn...

Hoe zag goethe eruit? (2)

Hoe ver kun je gaan met het uitzoeken hoe Goethe er uitzag? Het verhaal neemt een morbide wending. In november 1970 wordt door DDR-wetenschappers in het holst van de nacht een geheime operatie uitgevoerd. De aanleiding is een slot dat stuk zou zijn op de kist van Goethe. Het euvel wordt ontdekt door 7 wetenschappers en partijfunctionarissen. Hoe kan een slot vanzelf stukgaan als je het niet gebruikt zul je je afvragen. Uit angst dat door de reparatie van het slot het lichaam van Goethe uit elkaar zou vallen wordt besloten de kist te openen en het lichaam beter te conserveren.
Op 2 november 1970 wordt Goethes kist op een handkar het Fürstengruft uitgereden en naar het National Museum gebracht. Daar blijkt dat het lichaam niet meer te mummificeren is. De resten weefsel worden (met de resten hersenen aldus de Berliner Zeitung) verbrand. In het toenmalige rapport staat vermeld:  Im Schädelinneren fand sich nur eine staubartige Masse. Natuurlijk hebben de wetenschappers niet nagelaten de botresten op te meten: Goethe blijkt 1 meter 69 geweest te zijn. De botten worden net als de lauwerkrans die Goethe bij zijn dood droeg geconserveerd.
Drie weken later wordt in het diepste geheim de kist weer teruggebracht met Goethes stoffelijk overschot. Goethes doodshemd dat naar Berlijn gestuurd was voor verder onderzoek is dan nog niet terug. Het doodshemd schijnt men verborgen te hebben gehouden in een kleine afgesloten kamer in het Schillermuseum.
Volgens de wetenschappers zag Goethe er nog net zo uit als op de tekening die Preller maakte bij Goethes sterfbed.